Veel mensen denken dat een burn-out vooral een mentaal probleem is. Iets wat je kunt oplossen door anders te leren denken, positiever te zijn of beter met stress om te gaan. Maar dat beeld klopt niet. Een burn-out ontstaat door een langdurig hersteltekort. Je lichaam krijgt te weinig gelegenheid om te herstellen van voortdurende belasting, waardoor het herstelvermogen niet meer goed werkt. Die lichamelijke ontregeling die dan ontstaat heeft invloed op alles: je energie, je concentratie, je emoties, je gedrag en uiteindelijk ook op hoe je denkt en voelt.
Het stresssysteem
Stress is op zichzelf niet ongezond. Ons lichaam is gemaakt om met spanning om te gaan. Bij druk of gevaar komt het stresssysteem in actie: je hartslag stijgt, je ademhaling versnelt en er komt adrenaline en cortisol vrij. Daardoor kun je presteren, reageren en doorzetten.
In periodes van rust hoort het lichaam daarna weer terug te schakelen naar herstel. Maar als de balans tussen inspanning en ontspanning langere tijd ontbreekt, bijvoorbeeld door te hoge werkdruk, voortdurende zorgen, te weinig slaap of het gevoel altijd ‘aan’ te moeten staan, raakt het systeem uitgeput. Je lichaam blijft in de actiestand staan. Er ontstaat een hersteltekort: je tankt niet meer bij, terwijl je blijft verbruiken.
Langdurig hersteltekort verstoort allerlei processen in het lichaam. De aanmaak van stresshormonen raakt ontregeld, je energiemetabolisme werkt minder goed, het immuunsysteem verzwakt en je spieren, darmen en organen blijven gespannen. Ook in het brein verandert er veel. De gebieden die belangrijk zijn voor concentratie, geheugen en emoties functioneren minder goed, terwijl de delen die met dreiging en overleving te maken hebben juist overactief worden. Je lichaam verkeert in een voortdurende staat van paraatheid – zonder dat er nog herstel volgt.
Iedereen ervaart burn-out anders, maar de rode draad is uitputting
Iedereen die een burn-out doormaakt, heeft een eigen klachtenpatroon. De één voelt vooral lichamelijke vermoeidheid, de ander merkt dat denken, onthouden of concentreren nauwelijks meer lukt. Sommigen slapen slecht, zijn overgevoelig voor prikkels of emoties, of ervaren hartkloppingen, hoofdpijn of spanning in de buik. Hoewel de klachten per persoon verschillen, is er een duidelijke rode draad: het lichaam is uitgeput en het herstelvermogen werkt niet meer goed.
Een stressreactie beïnvloedt je hele systeem. Je denken wordt onrustig of juist traag, je emoties schieten alle kanten op of worden vlak, je gedrag verandert omdat je probeert te blijven presteren of juist vermijdt wat spanning oproept. Tegelijkertijd raakt je energiebalans verstoord: je verbruikt meer dan je aanmaakt, je immuunsysteem verzwakt en je raakt hormonaal ontregelt. Als dit te lang duurt, raakt niet alleen je lichaam uitgeput, maar ook je brein. Mentale klachten zoals angst, paniek en somberheid, zijn dan het gevolg van een lichamelijke ontregeling – niet andersom.
Herstel begint bij het lichaam
Omdat de basis van burn-out lichamelijk is, begint herstel niet bij harder je best doen of proberen anders te denken. Zolang je lichaam in de stressstand staat, lukt het niet om helder te denken, te plannen of te relativeren. Je brein heeft simpelweg niet de energie of rust om dat te kunnen.
De eerste fase van herstel volgens de CSR-methode richt zich daarom op het lichaam. Het doel is het stresssysteem tot rust brengen en het herstelvermogen weer opbouwen. Dat betekent opnieuw leren luisteren naar signalen van je lichaam, zorgen voor echte rustmomenten, de slaap herstellen, de ademhaling kalmeren en prikkelverwerking verminderen. Ook rustige, herstellende beweging speelt een belangrijke rol.
Door eerst het lichaam tot rust te brengen, komt er ruimte in het brein. Pas dan kun je gaan werken aan inzicht, gedragsverandering en duurzame keuzes voor de toekomst.
Waarom coaching juist dan belangrijk is
Mensen met een burn-out zijn vaak degenen die altijd maar doorgaan. Ze zijn verantwoordelijk, loyaal, perfectionistisch of zorgzaam. Ze lossen hun problemen het liefst zelf op en vinden hulp vragen lastig. Toch is begeleiding juist in deze fase belangrijk.
Niet omdat je het niet zelf zou kunnen, maar omdat je stresssysteem tijdelijk geen betrouwbare richting geeft. Je denken en voelen worden beïnvloed door de ontregeling in je lichaam, waardoor het moeilijk is te weten wat goed voor je is. Een coach die werkt vanuit kennis van stressfysiologie helpt je begrijpen wat er in je lichaam gebeurt en ondersteunt je in het herstellen van balans en energie.
Goede begeleiding helpt je om signalen van hersteltekort te herkennen, rust en structuur aan te brengen en stap voor stap te leren hoe je duurzaam kunt herstellen. Coaching biedt houvast en overzicht op momenten dat je dat zelf even kwijt bent. Het helpt je niet alleen om weer op te laden, maar vooral om opnieuw te leren luisteren naar je lichaam en je grenzen.
Ik begeleid jou, jouw team of jouw werknemer(s), daar graag bij. Preventief of tijdens het herstel. Plan jij een #vrijblijende kennismaking? Online of wandelend in het landelijke Onnen (nabij Groningen)? [Een kennismakingsgesprek kan binnen twee weken plaatsvinden. Mocht je besluiten te starten dan kan dat gelijk]. Mail naar: praktijkleefhetvoor@gmail.com | Meer informatie over wie ik ben en wat ik doe: www.leefhetvoor.nl
Saskia Rasker | CSR-coach CSR Expertisecentrum Stress en Veerkracht | Heartmath-coach HeartMath Europe NL | Orthopedagoog NVO Nederlandse vereniging van pedagogen en onderwijskundigen | GZ-psycholoog (niet praktiserend sinds januari 2023)
