Wanneer je het woord stressherstel hoort, denk je misschien al snel aan een burn-out door werk. Te veel deadlines, hoge verwachtingen, extra werk door ziekte collega(s), een veeleisende leidinggevende. En ja, werk(stress) speelt vaak een rol. Maar roofbouw op je lichaam en geest ontstaat zelden door één oorzaak. Veel vaker is het een optelsom van allerlei factoren, zowel op je werk als in je privéleven.
Je lichaam kent geen onderscheid tussen werkstress en privéstress
Ons stresssysteem reageert op alle vormen van druk, spanning of onveiligheid. Of dat nu komt door een volle mailbox, een ziek kind, een traumatische ervaring, een ingewikkelde relatie of voortdurende zelfkritiek. Je zenuwstelsel maakt geen onderscheid. Het signaal is altijd hetzelfde: er is gevaar, alert, actie vereist!
Op korte termijn is dat helpend: het activeert energie en focus. Maar wanneer dit systeem te vaak “aan” blijft staan en er te weinig tijd is voor herstel, raakt het ontregeld. Dat noemen we binnen de CSR-methode: een disbalans tussen inspanning en herstel.
Wat er in je lichaam gebeurt
Bij stress gaat het gaspedaal (het sympathisch zenuwstelsel) aan. Je hartslag en spierspanning stijgen, je adem versnelt en je lichaam maakt stresshormonen aan zoals adrenaline en cortisol. Als de dreiging voorbij is, hoort het rempedaal (het parasympathisch zenuwstelsel) het weer over te nemen, zodat herstel en opbouw kunnen plaatsvinden.
Maar als de stress aanhoudt — door werk, zorgen, piekeren of emotionele belasting — blijft dat gaspedaal ingedrukt. Je lichaam krijgt onvoldoende kans om te herstellen. Je herstelt niet meer goed tijdens rust of slaap, je energieniveau daalt, je concentratie verslechtert en je stemming verandert.
Langdurige overbelasting kan leiden tot hormonale disbalans, ontregeling van het autonome zenuwstelsel en verminderde veerkracht. In de CSR-methode spreken we dan van roofbouw: het moment waarop herstelvermogen afneemt en klachten verergeren.
Stress is meer dan wat er op je agenda staat
De CSR-methode onderscheidt drie niveaus waarop stress invloed heeft:
- Fysiek: je lichaam reageert met spanning, vermoeidheid, slaapproblemen, hormonale schommelingen.
- Emotioneel: gevoelens van onrust, prikkelbaarheid, somberheid of angst.
- Cognitief: piekeren, perfectionisme, zelfkritiek, concentratieproblemen.
Roofbouw ontstaat vaak doordat deze drie niveaus elkaar versterken. Je denkt te veel, voelt te weinig en negeert signalen van je lichaam — waardoor de overbelasting verder toeneemt.
Belangrijk om te weten: denken kost ook energie.
Veel mensen onderschatten hoeveel energie het brein verbruikt bij piekeren, plannen, analyseren of alles onder controle willen houden. Ook als je fysiek stilzit, kun je mentaal uitgeput raken. Je brein verbrandt letterlijk brandstof, net als bij fysieke inspanning. Daarom kan “niks doen” voor het lichaam, maar blijven malen in je hoofd, alsnog roofbouw veroorzaken.
Factoren die bijdragen aan roofbouw
Stress hoeft dus niet te betekenen dat je te hard werkt. Hieronder zie je een aantal veelvoorkomende oorzaken die je systeem kunnen ontregelen — ook als je denkt dat het “nog wel meevalt”:
- Altijd ‘aan’ staan
Continu bereikbaar zijn, steeds nog even iets doen, geen echte rustmomenten meer. Van werk naar borrel gaan. Van studie naar sociale activiteit. Je brein en zenuwstelsel blijven alert, ook in je vrije tijd.
- Piekeren en perfectionisme
Voortdurend denken: heb ik het goed gedaan? wat als ik het fout doe?
Maar ook: je voortdurend zorgen maken om de kinderen of iemand in jouw omgeving.
Deze mentale spanning houdt je stresssysteem actief, ook als je stilzit.
- Streng zijn voor jezelf
Altijd maar doorgaan, weinig mildheid naar jezelf, niet willen falen.
Je innerlijke criticus houdt het stresssysteem net zo goed “aan” als een drukke baan.
Mensen die hard voor zichzelf zijn, herkennen vaak pas laat dat ze roofbouw plegen — omdat ze gewend zijn om “sterk” te zijn.
- Te veel ballen in de lucht houden
Werk, gezin, mantelzorg, sociale verplichtingen — je past je steeds aan en negeert je grenzen. Je verliest jezelf uit het oog. Rust voelt al snel als “lui”.
- Emotionele belasting en trauma
Langdurige spanningen in relaties, een traumatische gebeurtenis, verlies of oude pijn kunnen je zenuwstelsel hyperalert maken. Zelfs zonder directe stressprikkel blijft het systeem in de overlevingsstand waardoor je roofbouw pleegt.
- Leefstijl factoren
Onregelmatig eten, ongezond eten, weinig beweging, slechte slaap, hormonale schommelingen of tekorten aan voedingsstoffen versterken de ontregeling. Je lichaam heeft simpelweg niet genoeg brandstof om te herstellen én maakt stresshormonen aan.
[Dit lijstje geeft een aantal voorbeelden. Heb jij een aanvulling op deze 6 factoren dan hoor ik dat graag]
Herstel begint met bewustwording
Stress betekent dus niet per se dat je te hard werkt — het betekent dat je systeem te lang onder druk staat, op wat voor manier dan ook.
De eerste stap in herstel is herkennen wat jouw stressbronnen zijn, zowel lichamelijk als emotioneel en mentaal.
Vanuit daar kun je leren hoe je jouw zenuwstelsel weer tot rust brengt: door herstelmomenten in te bouwen, mildheid naar jezelf te oefenen en letterlijk ruimte te maken om te ademen zodat jouw lichaam weer leert hoe het is om in de herstelstand te staan.
Herstellen van stress of roofbouw hoef je niet alleen te doen.
Vaak is het lastig om zelf te zien wat er precies maakt dat je systeem overbelast is — laat staan hoe je dat kunt doorbreken. Ik help je graag om weer grip te krijgen op je energie, je herstelvermogen te versterken en stap voor stap terug te keren naar balans.
Wil je onderzoeken wat jij nodig hebt om te herstellen?
Je bent van harte welkom voor een vrijblijvende kennismaking. Samen kijken we waar je nu staat, wat er speelt en welke stappen jou kunnen helpen richting herstel en meer veerkracht. Stuur een mailtje naar praktijkleefhetvoor@gmail.com of vul het contactformulier in op www.leefhetvoor.nl voor het maken van een afspraak.
Liefs, Saskia
